Trong một tweet gần đây, Altius Labs đã thẳng thắn phản bác một quan niệm phổ biến trong giới blockchain:
→ Hiểu lầm: Rollup đã giải quyết vấn đề thực thi
→ Sự thật: Chúng kế thừa các điểm nghẽn của Layer 1
Modular by design. Parallel by default. Built for any VM.
Tuyên bố này đã đi thẳng vào cốt lõi của một vấn đề lớn trong việc mở rộng và tối ưu hiệu năng blockchain. Dù Rollup từ lâu được coi là đột phá trong việc mở rộng quy mô mạng blockchain, nhưng chúng không phải là thuốc tiên cho bài toán thực thi.
Sau đây, chúng ta sẽ phân tích sâu về hiểu lầm rằng Rollup đã giải quyết lớp thực thi, tìm hiểu thực tế rằng Rollup vẫn kế thừa những điểm nghẽn từ Layer 1, và khám phá cách Altius với thiết kế modular, thực thi song song và hỗ trợ mọi VM đang thay đổi cuộc chơi.
Hiểu lầm: Rollup đã giải quyết lớp thực thi
Cả Optimistic Rollups và ZK Rollups đều đã nổi lên như những công nghệ then chốt nhằm mở rộng quy mô blockchain, đặc biệt trong hệ sinh thái Ethereum. Về mặt lý thuyết, chúng hoạt động bằng cách gộp (batch) các giao dịch off-chain, xử lý chúng bên ngoài Layer 1 (L1), rồi đăng tải dữ liệu nén hoặc bằng chứng cryptographic (proofs) lên L1 nhằm đảm bảo tính toàn vẹn và an toàn. Nhờ đó, Rollup có thể giảm tắc nghẽn, giảm chi phí gas và nâng cao thông lượng xử lý, từ đó mở rộng khả năng sử dụng của các dApp phi tập trung.
Điều này đã dẫn đến một nhận định phổ biến: Rollup đã “giải quyết” vấn đề thực thi – tức là đã xử lý được bài toán về việc thực hiện, xác thực và hoàn tất các giao dịch smart contract một cách nhanh chóng, hiệu quả.
Tuy nhiên, niềm tin này có phần thiếu sót và đơn giản hóa vấn đề. Để hiểu rõ tại sao, hãy xem xét kỹ hơn các khía cạnh sau:
Rollup đã mang lại những cải thiện đáng kể ở tầng dữ liệu và khả năng mở rộng:
Giảm chi phí gas: Theo dữ liệu từ L2Beat, Arbitrum One và Optimism đã giúp giảm phí gas từ khoảng $3–10/giao dịch trên Ethereum xuống còn $0.1–0.5 cho các giao dịch đơn giản như chuyển ETH hay gọi contract ERC-20.
Tăng throughput: zkSync Era có thể đạt ~2000 TPS, còn Arbitrum và Optimism thường xuyên xử lý 300–500 TPS, trong khi Ethereum L1 dao động trong khoảng 15–30 TPS.
Tuy nhiên, những con số này không đến từ việc cải thiện logic thực thi, mà chủ yếu là do nén dữ liệu và trì hoãn xác minh (như trong Optimistic Rollups – mất 7 ngày để khiếu nại).
Thực thi vẫn còn lệ thuộc L1, Rollup không thực sự giải phóng execution: Điểm mấu chốt mà nhiều người bỏ qua là: Rollup không thay thế hoàn toàn L1, mà hoạt động phụ thuộc và gắn chặt với nó ở nhiều cấp độ:
Tổng kết giao dịch (settlement) và finality vẫn xảy ra trên Ethereum hoặc chain mẹ. Điều đó có nghĩa là:
Trạng thái cuối cùng vẫn phải được xác minh và ghi nhận bởi L1.
Khả năng truy cập và đồng bộ trạng thái (state access) vẫn phụ thuộc vào hạ tầng tuần tự và đơn luồng (single-threaded) của L1.
Các thiết kế Rollup hiện tại không thực sự xử lý song song ở cấp độ hạt mịn (fine-grained parallelism). Dù có nhiều sequencer (hoặc batcher), phần lớn VM dưới nền vẫn là EVM truyền thống, vốn chỉ hỗ trợ xử lý tuần tự.
Quan trọng hơn cả: Rollup không phá vỡ kiến trúc execution của Ethereum, mà kế thừa nguyên trạng toàn bộ các hạn chế, như:
Trie Merkle-based state access khiến việc truy cập/ghi trạng thái chậm.
Sequential gas metering không cho phép tối ưu sử dụng CPU/GPU đa lõi.
3. Các con số phản ánh giới hạn thực tế
Ngay cả trong điều kiện tối ưu:
Thời gian hoàn thành (finality) thực tế trên Optimistic Rollups vẫn lên đến 7 ngày, trừ khi chấp nhận rủi ro sử dụng cầu nối bên thứ ba.
Dù zkRollups (như Scroll, zkSync) hứa hẹn độ trễ thấp, nhưng việc sinh bằng chứng ZK vẫn là một quá trình đắt đỏ về tính toán, cần GPU hoặc ASIC chuyên dụng. Với zkEVM hiện tại, thời gian tạo proof cho 1 batch có thể lên tới 30–60 giây, và chi phí từ $0.5–$5 tùy khối lượng giao dịch.
Khả năng xử lý đồng thời các tương tác trạng thái phức tạp (như DeFi order book hoặc các trận đấu game PvP) vẫn bị giới hạn: bất kỳ giao dịch nào cạnh tranh trạng thái giống nhau đều dẫn đến tắc nghẽn, conflict hoặc phải xếp hàng.
4. Kiến trúc của Rollup không phá vỡ giới hạn Web3
Hãy hình dung bài toán từ góc nhìn Web2:
Visa xử lý 24,000 TPS với độ trễ dưới 100ms.
AWS Lambda thực thi hàng triệu hàm mỗi giây trên cơ sở hạ tầng serverless.
Rollup, dù cải tiến về throughput và chi phí, không đạt được những chỉ số cốt lõi này, vì bản chất vẫn là vá trên mô hình L1 hiện tại, không tái thiết lại hoàn toàn lớp thực thi.
Sự thật là Rollup đang kế thừa điểm nghẽn của Layer 1
Dù Rollup làm tốt việc giảm chi phí lưu trữ và đảm bảo dữ liệu, chúng không xử lý triệt để các hạn chế ở lớp thực thi. Rollup vẫn kế thừa một số điểm nghẽn quan trọng từ L1, khiến chúng khó đạt đến hiệu năng như Web2 (ví dụ: độ trễ dưới 100ms và hàng chục nghìn TPS). Các điểm nghẽn chính bao gồm:
Tắc nghẽn truy cập trạng thái
Việc thực thi hợp đồng thông minh phụ thuộc vào việc đọc/ghi trạng thái blockchain (ví dụ: số dư, bộ nhớ hợp đồng). Trên hầu hết các L1, thao tác với trạng thái là tuần tự và tập trung, gây ra xung đột khi nhiều giao dịch truy cập cùng dữ liệu. Rollup phải đồng bộ trạng thái với L1, dẫn đến độ trễ và giới hạn thông lượng.Xử lý tuần tự
Các blockchain như Ethereum thực thi giao dịch tuần tự do thiết kế VM (EVM). Dù Rollup có thể sắp xếp giao dịch song song, chúng vẫn phụ thuộc vào mô hình tuần tự của L1 khi hoàn tất giao dịch. Điều này đặt ra giới hạn cứng về hiệu năng.Hạn chế về gas và độ trễ
Rollup có thể giảm phí gas bằng cách gộp giao dịch, nhưng vẫn chịu giới hạn gas từ L1. Với các ứng dụng cần thông lượng cao như sổ lệnh DeFi hay game, Rollup khó đạt được độ trễ thấp và throughput gas cao (1–2 Giga gas/s) cần thiết cho trải nghiệm người dùng giống Web2.Khó khăn trong khả năng tương tác chuỗi chéo
Rollup thường chỉ hoạt động trong một hệ sinh thái L1 (như Ethereum), tạo ra sự cô lập và hạn chế khả năng tương tác với các chain hay VM khác (như MoveVM, CosmWasm). Các cầu nối hiện tại thường đi kèm độ trễ, rủi ro bảo mật và cần bên trung gian đáng tin.
Vì thế, Rollup là công cụ mở rộng mạnh mẽ, nhưng không xử lý gốc rễ của vấn đề thực thi. Chúng vẫn kế thừa hạn chế về trạng thái, xử lý tuần tự và khả năng tương tác chuỗi chéo, tất cả đều cản trở Web3 đạt hiệu năng của Web2.
Altius: Modular từ thiết kế, song song theo mặc định, hỗ trợ mọi VM
Altius Labs đang tái định nghĩa thực thi blockchain bằng cách giải quyết trực tiếp các điểm nghẽn kể trên. Không giống Rollup bị giới hạn bởi thiết kế của L1, Altius cung cấp một lớp thực thi hiệu năng cao, không phụ thuộc VM, có thể tích hợp với L1, L2 hoặc các chain ứng dụng riêng biệt. Kiến trúc modular và song song của Altius mang đến throughput và độ trễ như Web2, đồng thời mở ra khả năng tương tác chuỗi chéo liền mạch. Cụ thể:
Altius tách lớp thực thi khỏi lớp đồng thuận và lưu trữ dữ liệu, cho phép hoạt động độc lập với giới hạn của chain chủ. Nhờ modular, Altius có thể tích hợp vào Ethereum, Aptos, Sui, v.v... mà không cần sửa cơ chế đồng thuận. Tập trung vào thực thi giúp Altius mở rộng ngang mà không kế thừa điểm nghẽn từ L1.
Altius áp dụng Instruction-Level Parallelism (ILP) và Static Single Assignment (SSA) để thực thi các đoạn mã độc lập cùng lúc. Thay vì xử lý giao dịch một cách tuần tự như EVM, Altius chia nhỏ chúng thành các lệnh có thể thực thi đồng thời trên phần cứng phổ thông. Nếu xảy ra xung đột (ví dụ: ghi cùng chỗ), chỉ những phần liên quan được xử lý lại một cách xác định. Kết quả: thông lượng đạt 1–2 Giga gas/s và độ trễ <100ms – vượt xa Rollup.
Thiết kế không phụ thuộc VM của Altius cho phép tương thích với nhiều loại VM: EVM, MoveVM, CosmWasm, WASM, zkVM, BitVM... Điều này mở đường cho khả năng tương tác chuỗi chéo mà không cần cầu nối đáng tin. Nhờ cập nhật trạng thái nguyên tử giữa các chain, Altius loại bỏ rủi ro và độ trễ trong giao tiếp chuỗi chéo – tạo trải nghiệm Web3 thống nhất.
Thông qua mô-đun Parallel Scalable Storage (PSS), Altius phân mảnh và phân phối trạng thái trên nhiều nút, cho phép đọc/ghi đồng thời. Điều này giải quyết triệt để vấn đề truy cập trạng thái mà L1 và Rollup gặp phải. Các ứng dụng như DeFi hoặc game có thể xử lý hàng nghìn hành động đồng thời mà không bị tắc nghẽn.
Công cụ Application Code Assessor (ACA) của Altius đánh giá smart contract dựa trên hiệu suất gas, xung đột và thông lượng. Các nhà phát triển viết code tối ưu, ít xung đột sẽ được nhận ưu đãi phí hoặc rebate (khi token đi vào hoạt động). Điều này khuyến khích thiết kế hợp đồng hiệu quả, tăng hiệu năng toàn mạng.
Tại sao Altius quan trọng?
Hiểu lầm rằng Rollup đã giải quyết thực thi bỏ qua thực tế rằng chúng vẫn bị ràng buộc bởi giới hạn L1. Dù Rollup nén dữ liệu tốt và giảm chi phí, chúng không thể cung cấp hiệu năng, khả năng mở rộng hay tương tác chuỗi chéo cần thiết để Web3 sánh ngang Web2 như Visa hay AWS.
Altius vượt qua các giới hạn đó bằng một lớp thực thi modular, song song, và không phụ thuộc VM – dễ dàng tích hợp vào hệ sinh thái hiện tại. Nhờ loại bỏ điểm nghẽn trạng thái, hỗ trợ song song xác định và đa dạng VM, Altius mở ra khả năng cho các ứng dụng Web3 thế hệ mới: từ nền tảng DeFi với sổ lệnh như CEX đến game hàng nghìn người chơi cùng lúc với tốc độ, phi tập trung và khả năng tương tác mà Rollup không thể đạt được.
Nhìn về phía trước
Tweet của Altius không chỉ là một lời phê bình Rollup – mà là lời kêu gọi cộng đồng blockchain thay đổi cách nhìn nhận về lớp thực thi. Với thiết kế modular, mô hình xử lý song song và kiến trúc hỗ trợ đa VM, Altius đang xây nền móng cho một tương lai Web3 hiệu năng cao và phi tập trung thực sự.
Trong thời gian tới, Altius hướng đến testnet kín vào Q4/2024 và các cột mốc 2025, bao gồm tích hợp với các chuỗi EVM và VM thay thế. Đây sẽ là bước ngoặt trong hành trình tái định nghĩa hiệu năng và khả năng tương tác blockchain.
Theo dõi hành trình của chúng tôi qua X và tham gia cộng đồng Discord để cập nhật thông tin mới nhất.
