Từ những ngày đầu của Bitcoin, những người theo chủ nghĩa lý tưởng về tiền điện tử đã vẽ nên một viễn cảnh đầy tham vọng: một hệ thống tài chính không cần trung gian, nơi người dùng có quyền sở hữu và kiểm soát tài sản của chính mình. Cùng với đó là mong muốn về một mạng internet dân chủ hơn — nơi các ứng dụng không nằm trong tay một nhóm nhỏ những “gã khổng lồ công nghệ”, mà thuộc về cộng đồng người dùng. Tất cả những khát vọng này đều xoay quanh một nguyên lý cốt lõi: phân cấp (decentralization).

Ngày nay, nguyên lý đó đang được đặt lên bàn cân tại Quốc hội Hoa Kỳ, khi các nhà lập pháp giới thiệu Đạo luật làm rõ thị trường tài sản kỹ thuật số năm 2025 (Digital Asset Market Clarity Act) – một văn kiện dài 236 trang nhằm tạo ra khung quản lý toàn diện đầu tiên cho tiền điện tử tại nước này.

Một nỗ lực định nghĩa phi tập trung

Đạo luật đưa ra một định nghĩa pháp lý về “phân cấp”, từ đó phân biệt rõ giữa các dự án blockchain phi tập trung và những hệ thống vẫn còn mang nặng yếu tố kiểm soát tập trung. Những giao thức DeFi được cho là đáp ứng được các tiêu chuẩn phân cấp sẽ được hưởng những quyền miễn trừ nhất định khỏi sự giám sát nghiêm ngặt của SEC.

Đây là một chiến thắng không nhỏ đối với cộng đồng tiền điện tử, nhưng cũng làm dấy lên lo ngại từ phía những người hoài nghi: nếu định nghĩa về “phân cấp” quá lỏng lẻo, luật pháp sẽ tạo ra một “lỗ hổng” lớn – nơi các tập đoàn tài chính hoặc các thực thể thiếu minh bạch có thể lợi dụng để lách luật và né tránh trách nhiệm giám sát.

Các tiêu chuẩn về phân cấp

Theo dự luật, các dự án blockchain ra mắt trước năm 2020 chỉ cần chứng minh rằng không có cá nhân hoặc tổ chức nào nắm giữ hơn 20% quyền biểu quyết hoặc có khả năng kiểm soát đơn phương, là có thể được coi là “phi tập trung”. Một số chuyên gia trong ngành cho rằng đây là “vé miễn phí” cho những dự án cũ — vốn từng bị chỉ trích vì tính tập trung cao trong giai đoạn đầu.

Sarah Brennan, cố vấn tại Delphi Ventures, cảnh báo rằng tiêu chuẩn này dễ bị lợi dụng bởi các dự án “giả phân cấp” nhưng thực chất vẫn được điều hành bởi một nhóm nhỏ nhà sáng lập và nhà đầu tư lớn. Bà nói: “Chúng tôi đã thấy quá nhiều minh chứng cho việc các dự án tập trung cuối cùng trở thành ‘trò chơi xả hàng’, trong đó nhà đầu tư bán lẻ là người chịu thiệt”.

Cuộc chiến quyền lực giữa SEC và CFTC

Ngoài vấn đề phân cấp, dự luật còn là một phần trong cuộc đấu quyền giữa hai cơ quan quản lý tài chính lớn nhất của Hoa Kỳ: SEC và CFTC. Trong khi SEC muốn kiểm soát các đợt phát hành token mới như “hợp đồng đầu tư”, thì CFTC sẽ phụ trách giám sát các giao dịch thứ cấp.

Đây được coi là nỗ lực nhằm chấm dứt “cuộc chiến thực phẩm” giữa các cơ quan quản lý – một cuộc tranh giành quyền lực khiến ngành tiền điện tử rơi vào thế bị động và khiến nhiều công ty chọn cách rời khỏi thị trường Mỹ.

Đạo luật mang tính lịch sử

Với sự ủng hộ mạnh mẽ từ đảng Cộng hòa và giới công nghệ, Đạo luật Minh bạch và các bản cập nhật đi kèm hứa hẹn sẽ mở ra một kỷ nguyên mới cho ngành blockchain tại Hoa Kỳ. Dự luật còn bao gồm điều khoản cho phép các ngân hàng dễ dàng lưu ký và nắm giữ tiền điện tử, tạo điều kiện hợp pháp cho việc tự lưu trữ tài sản số và giảm rào cản pháp lý cho các công ty phát hành token.

Tuy nhiên, những tiếng nói phản biện vẫn vang lên mạnh mẽ. Dân biểu Maxine Waters, một thành viên kỳ cựu trong Ủy ban Dịch vụ Tài chính Hạ viện, nhận xét rằng:

“Dự luật này đưa ra những định nghĩa mơ hồ và tạo điều kiện để các ông lớn thao túng luật chơi. Điều duy nhất rõ ràng là chúng ta cần phải bắt đầu lại từ đầu.”

Timothy Massad, cựu Chủ tịch CFTC, cũng lên tiếng cảnh báo rằng việc miễn trừ DeFi khỏi giám sát của SEC có thể tạo ra “vô số cơ hội kinh doanh chênh lệch giá theo quy định”, làm suy yếu nghiêm trọng hệ thống pháp lý hiện tại.

Dù ủng hộ hay phản đối, rõ ràng một điều: thế giới tiền điện tử đang đứng trước một ngã rẽ lớn. Những gì từng là lãnh địa của các kỹ sư đam mê mã hóa và nhà đầu tư mạo hiểm, nay đang trở thành chủ đề thảo luận sôi nổi tại hành lang Quốc hội.

Nếu như phân cấp là lý tưởng ban đầu, thì luật pháp là bài kiểm tra của sự trưởng thành. Và giống như bất kỳ công nghệ đột phá nào, thành công thực sự của tiền điện tử sẽ không chỉ nằm ở sự tự do mà nó tạo ra — mà còn ở cách nó được kiểm soát, giám sát và tích hợp một cách có trách nhiệm vào hệ sinh thái tài chính toàn cầu.

“Phân cấp không thể chỉ là khẩu hiệu,” Connor Spelliscy nói. “Nó phải là một cấu trúc thực sự – và luật pháp phải phản ánh điều đó.”