Ngày 14/6/2025, Quốc hội đã chính thức thông qua Luật Công nghiệp Công nghệ số – một dấu mốc quan trọng trong hành trình hoàn thiện khung pháp lý cho lĩnh vực tài sản số. Luật này sẽ có hiệu lực từ ngày 1/1/2026, mang lại hành lang pháp lý rõ ràng cho ngành công nghiệp tiền điện tử đang phát triển nhanh chóng tại Việt Nam. Đồng thời, đây cũng là một phần trong nỗ lực chiến lược nhằm cải thiện hình ảnh tài chính quốc gia và hướng tới việc được gỡ khỏi danh sách xám của Lực lượng đặc nhiệm tài chính quốc tế (FATF).

Luật mới – Hành lang pháp lý toàn diện cho tài sản số

Với việc thông qua đạo luật này, Việt Nam đã trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới ban hành một luật riêng cho lĩnh vực công nghệ số. Luật phân loại tài sản số, đưa ra yêu cầu cấp phép và các cơ chế tuân thủ chặt chẽ phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế. Thông qua việc quản lý nghiêm ngặt ngành tiền điện tử, Việt Nam kỳ vọng sẽ xử lý các quan ngại từ FATF, củng cố niềm tin của nhà đầu tư và khẳng định vị thế trung tâm kinh tế số tại Đông Nam Á.

Về FATF và danh sách xám

Thành lập năm 1989 bởi Nhóm G7, FATF là tổ chức toàn cầu đưa ra các tiêu chuẩn phòng chống rửa tiền, tài trợ khủng bố và các mối đe dọa tới hệ thống tài chính quốc tế. Những quốc gia không đáp ứng được các tiêu chuẩn của FATF có thể bị đưa vào danh sách “xám” hoặc “đen”, ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín tài chính và khả năng thu hút đầu tư quốc tế.

Việt Nam bị đưa vào danh sách xám của FATF từ tháng 6/2023 do tồn tại nhiều lỗ hổng trong giám sát tài chính, xác minh danh tính khách hàng (CDD), và thiếu kiểm soát đối với các nhà cung cấp dịch vụ tài sản ảo. FATF cũng bày tỏ lo ngại về khả năng ngăn chặn tài trợ liên quan đến phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt.

Những điểm nổi bật của Luật Công nghiệp Công nghệ số

  • Mục tiêu tăng trưởng táo bạo: Phấn đấu xây dựng 150.000 doanh nghiệp công nghệ số đến năm 2035 theo sáng kiến “Make in Vietnam”.

  • Phân loại rõ ràng: Tài sản số được chia thành hai nhóm:

    • Tài sản ảo: Các tài sản số không mang tính tài chính (ví dụ: vật phẩm ảo), không bao gồm chứng khoán, tiền pháp định hay CBDC.

    • Tài sản mã hóa (crypto): Các tài sản số sử dụng công nghệ mã hóa hoặc blockchain, bao gồm Bitcoin, Ethereum… nhưng cũng không bao gồm CBDC, stablecoin hay chứng khoán.

  • Cơ chế thử nghiệm (sandbox): Cho phép thử nghiệm có kiểm soát đối với công nghệ blockchain, DeFi và sản phẩm tài sản số.

  • Ưu đãi mạnh mẽ: Miễn thuế 4 năm đầu, trợ cấp và miễn thuế nhập khẩu cho startup và nhà đầu tư công nghệ nước ngoài. Chuyên gia công nghệ Việt Nam được miễn thuế 5 năm; chuyên gia nước ngoài được cấp visa 5 năm, không cần giấy phép lao động.

  • Khung pháp lý về AI và tài sản số: Áp dụng quản lý dựa trên mức độ rủi ro, theo sát định hướng của FATF.

Giải pháp Việt Nam đưa ra để xử lý các yêu cầu của FATF

Luật Công nghiệp Công nghệ số không chỉ mang ý nghĩa trong nước, mà còn là đòn bẩy chiến lược trong việc đưa Việt Nam thoát khỏi danh sách xám FATF:

  • Công nhận hợp pháp tiền điện tử: Chấm dứt tình trạng “vùng xám” pháp lý khi chính thức công nhận quyền sở hữu và sử dụng crypto.

  • Áp dụng quản lý rủi ro: Phân loại tài sản rõ ràng, loại bỏ stablecoin ra khỏi phạm vi luật và áp dụng giám sát riêng dưới luật tài chính.

  • Tăng cường AML/CFT: Các sàn giao dịch và ví crypto phải tuân thủ quy định về xác minh danh tính, giám sát giao dịch và báo cáo nghi ngờ.

  • Hợp tác quốc tế: Tạo điều kiện phối hợp với các cơ quan nước ngoài trong điều tra gian lận tài sản số xuyên biên giới.

Các vụ án nổi bật và tính cấp thiết của luật mới

Hai vụ lừa đảo gần đây cho thấy sự cấp thiết của việc hoàn thiện pháp luật:

  • Tháng 2/2025: Bốn đối tượng đứng sau dự án lừa đảo BitMiner bị bắt vì chiếm đoạt hơn 4 tỷ đồng của 200 người.

  • Tháng 12/2024: Cảnh sát Hà Nội triệt phá tổ chức “Million Smiles” quảng bá coin QFS lừa đảo hơn 1,17 triệu USD.

Luật mới trao cho cơ quan chức năng công cụ điều tra, truy tố và ngăn chặn hiệu quả các hành vi gian lận tài sản số – điều vốn rất hạn chế trước đây.

Việt Nam – Trung tâm đổi mới công nghệ số trong khu vực

Thông qua luật mới, Việt Nam đang thể hiện tham vọng trở thành trung tâm đổi mới công nghệ số khu vực:

  • Hỗ trợ mạnh R&D: Cung cấp học bổng, trợ cấp, và hạ tầng cho nghiên cứu chip, điện toán đám mây và AI.

  • Phát triển nguồn nhân lực: Đầu tư vào đào tạo nghề, hợp tác trường đại học – doanh nghiệp, và các chương trình thực tập công nghệ cao.

Tác động tới hình ảnh quốc tế và đánh giá sắp tới của FATF

Việc ban hành Luật Công nghiệp Công nghệ số là một bước tiến quan trọng trong chiến lược tuân thủ FATF của Việt Nam. Luật này cụ thể hóa các yêu cầu tại Khuyến nghị 15 của FATF, một trong những lý do chính khiến Việt Nam bị đưa vào danh sách xám. Đồng thời, Ngân hàng Nhà nước cũng đã sửa đổi Thông tư 09, nâng cao quy trình CDD, chuẩn hóa báo cáo và siết chặt quy định AML.

Nếu các biện pháp được triển khai đầy đủ trước tháng 1/2026, Việt Nam có cơ hội lớn được gỡ khỏi danh sách xám – qua đó cải thiện dòng vốn quốc tế, thu hút startup và nhà đầu tư mạo hiểm, và tăng cường kết nối giữa hệ thống tài chính truyền thống với nền kinh tế số.